Czas présent w języku francuski jest najtrudniejszym do nauki ze wszystkich czasów. Aby ułatwić jego naukę, grupuje się czasowniki odmieniające się tak samo, by nie musieć uczyć się każdego z osobna. Ale czy te grupy czasowników są 3, czy też może 4? A może powinno ich być więcej?
Najpierw trochę podstaw. Czasowniki we francuskim się odmienia, to znaczy, że dla każdej z sześciu różnych osób które mogą być wykonawcą czynności wyrażonej przez czasownik, ten ostatni musi przybrać odpowiednią formę. To przybieranie formy może dotyczyć jednej lub obu części czasownika : przeważnie zmienia się tylko końcówka (we francuskim ze względów praktycznych przyjmuje się, że końcówka to 2 ostatnie litery bezokolicznika). Natomiast nie jest też rzadkie, by zmianie ulegała również początkowa część czasownika (tzn. to co pozostanie po odcięciu końcówki, nazywane rdzeniem lub tematem).
Grupy czasowników, co to w ogóle takiego?
Najczęściej zdarza się, że więcej niż jeden czasownik ma ten sam schemat odmiany, co pozwala wrzucić kilka lub kilkadziesiąt czasowników do jednej przegródki, nauczyć się je rozpoznawać po jakiejś charakterystycznej części bezokolicznika, i aplikować daną odmianę do każdego czasownika, który podchodzi pod dany schemat. Osoby, które już przebrnęły przez pierwsze podstawy francuskiego kojarzą już najczęściej jak „obsługiwać” czasowniki, które kończą się na „-ER”. Niektórzy nawet przyzwyczaili się na takie czasowniki mówić „regularne”.
Ale czym jest właściwie czasownik regularny, oraz jak rozpoznać nieregularny?
Okazuje się, że nie istnieje coś takiego jak ścisła definicja czasownika regularnego ani też nieregularnego, i to nie tylko w języku francuskim. Regularność/nieregularność jest umownym konceptem aplikowanym całkowicie arbitralnie. Generalnie chodzi o zgodność odmiany z pewnym schematem. Można zatem równie dobrze przyjąć, że we francuskim jest grupa czasowników regularnych (na -ER), a cała reszta to nieregularne odrzuty wymagające indywidualnej troski. Taki pomysł wydaje się całkiem niezły gdy policzymy, że czasowniki kończące się na -ER to około 93% wszystkich czasowników w języku francuskim, ich odmiana posiada jeden zestaw końcówek, a napotkawszy czasownik z taką końcówką mamy 99,98% szans, że spełnia zasady dla czasowników kończących się w ten sposób.
Po co istnieją grupy czasowników?
Ale nikt nie uczy się wszystkich istniejących czasowników. Poziom A2 to posługiwanie się max. 50 najczęstszymi czasownikami, a docelowo do codziennej komunikacji wykorzystuje się ich nie więcej niż 250. I tu koncepcja z wrzuceniem wszystkiego, co nie kończy się na -er do jednego worka z napisem „nieregularne” okazuje się nienajlepszym pomysłem. Wśród 50 najczęściej używanych czasowników, końcówkę -ER ma tylko 36%. Przy liczbie 150 ich udział ledwie przekracza połowę, a dla docelowych 250 ten odsetek nie dochodzi nawet do 2/3. Nauczyć się pozostałych blisko 100 czasowników indywidualnie? A co gdyby spróbować je posegregować jeszcze bardziej?
Podział na 3 grupy czasowników – 1, 2 i nieregularne
I tu wchodzi koncepcja utworzenia grupy numer 2, która przedstawiana jest zazwyczaj jako kombinacja czasowników z końcówką -IR lub -RE odmieniających się według jednego schematu. Niezły pomysł, ponieważ takich czasowników jest kilkaset, a co ważniejsze wśród najczęstszych czasowników to aż 15 dość często pozycji. To zarazem „tylko 15”, więc pomysł na ugryzienie tematu polega zazwyczaj na wykuciu listy „czasowników drugiej grupy”. Gorzej gdy ktoś chce z nauką pójść do poziomów C1 czy C2 i musi wyjść poza listę tych 15. Gdzie ich w ogóle szukać? A tak poza tym, to nawet po wprowadzeniu drugiej grupy czasowników problem z początkowych etapów nauki wciąż ciąży – około połowy czasowników to „odrzutki”, co z pewnością nie ułatwia przedarcia się od zera do A2.
W nauce w szkołach podstawowych we Francji i Belgii występuje jeszcze inna metoda. Zamiast wrzucać do jednego worka czasowniki -IR i -RE odmieniające się tak samo, dzieli się IR na 2 odmiany : długą i krótką. Krótką rozpoznaje się poprzez rozszerzone końcówki -TIR -MIR -VIR, długa to te pozostałe na -IR. Przydatny zabieg, zwłaszcza, że wśród czasowników tak odmienianych jest kilka bez których ciężko się obyć już od pierwszych tygodni nauki (jak partir, sortir, dormir, sentir, servir). Tak sformułowana grupa ta natomiast wymaga specjalnej troski na poziomie C1 i wyżej, ponieważ buszując wśród bardziej wyszukanych i rzadko stosowanych czasowników o takich końcówkach, odkryjemy że większość (78%) ma „normalną” odmianę -IR (taką samą jak finir).
A co gdyby gdyby przyjąć zupełnie inne założenia dla tworzenia grupy czasowników?
Na potrzeby szukania sposobu lepszego skategoryzowania czasowników przyjmijmy że :
- Jeśli zbiór czasowników odmieniających się tak samo liczy więcej niż 25 sztuk, zasługuje na osobną grupę.
- Jeśli wśród 250 najczęstszych czasowników przynajmniej 5 odmienia się tak samo, zasługują na osobną grupę.
- Pozostałe czasowniki określamy jako „nieregularne”, ale staramy się do opisu ich odmiany od razu dodać wszystkie inne, które mają przypadkowo (lub nieprzypadkowo) tę samą odmianę.
Założenia te są czysto arbitralne, ale zaowocowały czytelną tabelką, w której rozpisane są odmiany dla 98,6% wszystkich czasowników, i co ważniejsze dla 87% z docelowych 250 najczęstszych. Grupy czasowników są już nie 3 jak widać w podziale na samej górze, a nawet nie 4 jak czasem się spotyka. Wstępny podział po końcówkach doprecyzowujemy za pomocą „rozszerzonych końcówek”, przez co powstają kolejne grupy czasowników, oraz pozostaje miejsce dla 3 kategorii „nieregularnych”, które nie wpasowują się w żadną z 10 modelowych odmian wyodrębnionych w takim podziale.
Fajne te nowe grupy czasowników, a co to jeszcze daje?
Czytelność sytuacji jest sporą zaletą, zwłaszcza dla wzrokowców. A co absolutnie najważniejsze : wszystkie (!) czasowniki, które nie zasługiwały na własną grupę można było zmieścić w 3 niedużych tabelkach :
Jakich problemów te grupy czasowników mimo wszystko nie rozwiązują?
Pozostaje kilka trudności, których tak zorganizowany podział nie załatwia :
- W grupie -ER nadal pozostają do opanowania oboczności (np. appeler/j’appelle, payer/je paie, itp.).
- Do grupy czasowników -IR zaliczone jest 76 czasowników z końcówkami -TIR -MIR -VIR. Są to czasowniki w większości bardzo mało spotykane i w zasadzie aż do poziomu C1 nie nastręcza to kłopotów.
- Dla 250 najważniejszych czasowników odmiany „nieregularne” to nadal ponad 10%. Wymagają one podzielenia na ponad 30 różnych odmian, z których większość używana jest do więcej niż trzech czasowników.
Mam nadzieję, że artykuł był pomocny i zapraszam do czytania pozostałych moich materiałów przybliżających tajniki języka francuskiego. W razie potrzeby bardziej regularnej i ustrukturyzowanej pomocy, zapraszam na moje lekcje indywidualne.
