Moi uczniowie często się dziwią, gdy im mówię, że większość czasowników ze słynnej listy „être w passé composé” działa również z „avoir”, gdy tylko użyje się danej czynności w sposób przechodni. Ale że co? Jak to „z avoir”? Co to jest ten „układ przechodni”?
Ano sytuacja wygląda następująco :
Podczas nauki francuskiego przychodzi taki moment, gdy człowiek poznaje czas zwany Passé Composé, czyli przeszły złożony, który nie dość że nie jest jedynym czasem złożonym w tym języku, to jest jak wszystkie czasy złożone we francuskim czasem dokonanym. Przy okazji tej nauki odkrywa zasady doboru czasownika posiłkowego. Standardowo avoir, chyba że mamy czasownik ruchu, zmiany stanu, lub zwrotny. Tyle, że to nie do końca prawda.
Je suis monté sur le toit et j’ai monté l’antenne.
Co tu się właśnie stało??
„Wszedłem na dach i zamontowałem antenę.” Ten sam imiesłów od tego samego czasownika. Raz z être, a raz z avoir.
Niektórzy uczniowie w tym momencie mają ochotę to wszystko rzucić i wyjechać w Bieszczady, ale spokojnie… jeszcze nie teraz…
To wszystko da się spokojnie wytłumaczyć. A mianowicie jest tak, że czasowniki występują w trzech schematach działania :
- Przechodnie – musi działać na coś lub kogoś (Elle mange les frites).
- Nieprzechodnie – nie działa na nic, albo działa z automatu na podmiot (Elle vient).
Niektóre czasowniki mogą być użyte w oba sposoby, tzn nieprzechodni gdy w zdaniu nie będzie dopełnienia, i przechodni gdy dopełnienie będzie :
- Elle sort.
- Elle sort sa moto.
Z kolei w czasach złożonych czasownik posiłkowy être występuje gdy czynność działa na podmiocie a więc :
- Gdy układ zdania jest nieprzechodni z czasownikami, które z automatu działają na podmiocie (słynna lista czasowników ruchu i zmiany stanu).
- Gdy czynność zostanie zawrócona na podmiot zaimkiem zwrotnym.
Stąd też mamy :
- Ad 1. Elle est sortie.
- Ad 2. Elle s’est lavée.
Ale te same imiesłowy mogą też być użyte w układzie przechodnim :
- Ad 1. Elle a sorti sa moto.
- Ad 2. Elle a lavée sa moto.
Największy szok i niedowierzanie jednak dopiero, gdy mówię im, że po francusku można „spaść coś”, (co oczywiście również później wiąże się z użyciem avoir w PC). Nie jest to może popularny sposób używania tego czasownika, ale proszę, wielkimi tłustymi literami :
