Zagadnienie gdzie stawiać przymiotniki we francuskim jest dla wielu (nawet zaawansowanych) uczących się czarną magią. Ale tak nie musi być.
Przymiotniki we francuskim to całe zagadnienie, które dla wielu ludzi wydaje się stać na głowie. W większości języków cywilizacji europejskiej, składnia zakłada wstawianie przymiotników (czyli określeń odpowiadających na pytanie jaki? jaka? jacy? jakie?) przed rzeczownikiem. Mówimy :
Biały dom, duży ogród, wysoki płot, miły starszy pan.
Jest to zupełnie normalna procedura, którą spotkamy też w angielskim :
A white house, a big garden, a high fence, a nice old gentleman.
w niemieckim :
Weißes Haus, großer Garten, hoher Zaun, netter alter Herr.
we włoskim i hiszpańskim również. A francuski?
Une maison blanche, un grand jardin, une clôture haute, un vieux et sympatique monsieur.
Raz z tyłu, jak z przodu. W takim razie gdzie stawiać przymiotniki i kiedy?
W języku francuskim prościej jest przyjąć to, że z zasady to gdzie stawia się przymiotniki, to miejsce PO rzeczowniku, a następnie można od tego przedstawiać wyjątki. Taki system sprawdza się generalnie lepiej, i licuje też z mnogością sytuacji, na które możemy natrafić. Francuski jest nawet znany z tego, że powszechnie uznane skróty długich nazw są złożone w odwrotnej kolejności :
- NATO to po francusku OTAN
- AIDS – nazwa tej choroby we francuskim to SIDA
- HIV – a wirus, który są powoduje to VIH
- DNA – kwas dezoksyrybonukleinowy w języku Moliera to ADN
Przykłady można by mnożyć, ale nie to jest celem tego artykułu, znalezienie odpowiedzi na pytanie gdzie stawiać przymiotniki. Poniżej będę starał się wyjaśnić możliwie najłatwiej jak możliwie najskuteczniej poradzić sobie z tym zadaniem. Możliwie najskuteczniej, a nie perfekcyjnie, albowiem okazuje się, że to nie jest tak do końca nauka ścisła. Już sam podręcznik Grevisse „Le bon usage”, który jest prawdopodobnie najpełniejszym źródłem wiedzy o francuskiej gramatyce, zapowiada nam, że jest to materia dość rozmyta, i można obserwacyjnie znaleźć pewne prawidłowości, ale pozostają wciąż pewne widełki dowolności, zwłaszcza jeśli nasze obserwacje rozszerzymy na całość terytorium Francji, wraz z jego lokalnymi rozbieżnościami. Studiowanie innych źródeł, podręczników i opracowań tylko potwierdza ten fakt – rozwiązania 100% skutecznego nikt nie ma. Ale możemy zoptymalizować naukę do stopnia wystarczająco skutecznego.
Jak w to w takim razie ma działać?
Przymiotniki stawiamy PO rzeczowniku, z wyjątkiem :
- Przymiotników dzierżawczych (mon, ton, son…)
- Przymiotników wskazujących (ce, cet, cette, ces)
- Liczebników porządkowych (premier, deuxième, troisième…)
- Przymiotników subiektywnych lub dwuznacznych (tabela w 2 częściach poniżej).
Tabela powyżej pokazuje nam listę 3 typów dość specyficznych przymiotników. Takich, które :
- Mogą stać tylko PRZED rzeczownikiem
- Mogą stać PRZED lub ZA, zmieniając przy tym znaczenie
- Mogą stać PRZED lub ZA, nie zmieniając przy tym znaczenia
Są one tu zebrane i przedstawione możliwie klarownie. Warto pamiętać że daje się zaobserwować pewna prawidłowość dotycząca tego, że przymiotniki PO rzeczowniku (czyli pozycja „klasyczna”) wyrażają pewną cechę w sposób obiektywny, rzeczowy i bez podtekstów czy ukrytych znaczeń. Zaś postawienie przymiotnika przed rzeczownikiem często oddaje znaczenie cechy subiektywnej (np. une jeune femme), wyolbrzymienie (np. une méchante voiture), czy zwyczajnie mniej dosłowne ujęcie tej samej cechy (np. un cher ami). Zdarzają się też na tej liście przymiotniki, choć to rzadkość, w których pozycja nie wpływa na znaczenie werbalne, ale tym niemniej wpływa na wydźwięk, który będzie postrzegany jako bardziej szczery, intencjonalny i przede wszystkim pozbawiony nawet cienia ironii przy wstawianiu przymiotnika po rzeczowniku.
„une femme belle” jest mocniejszym komplementem niż „une belle femme”.
Warto zauważyć, że niektóre cechy są stawiane tylko i wyłącznie przed rzeczownikiem, a choć można je spotkać po rzeczowniku, to jednak wersja „przed” jest znacznie znacznie częściej spotykana (w tabelce zaznaczone na żółto). Powyższa tabelka jest kluczowa do zrozumienia gdzie stawiać przymiotniki w języku francuskim, albowiem duża część cech, które tam napotkamy są wyrażane przymiotnikami występującymi dość często. Tym samym dobre poznanie sytuacji, które ta tabelka przedstawia jest przydatnym zabiegiem na drodze do opanowania języka francuskiego, i nauczenia się gdzie stawiać przymiotniki.
Kolejną sprawą na którą należy zwrócić uwagę przy budowie epitetów, to co zrobić, gdy mamy więcej, niż jeden przymiotnik. Nie będzie tu pewnie wielkiego zaskoczenia, ale dla porządku warto rozróżnić i wypisać kilka scenariuszy :
- Dwa przymiotniki, które powinny być PRZED = oba PRZED rzeczownikiem.
Przykład : une belle longue histoire - Jeden przymiotnik dwuznaczeniowy, który chcemy w znaczeniu takim jakie osiąga stojąc PRZED + przymiotnik, który normalnie stoi PO = jeden przed, drugi po rzeczowniku.
Przykład : une belle maison blanche - Dwa przymiotniki dwuznaczeniowe, jeden który chcemy w znaczeniu takim jakie osiąga stojąc PRZED, a drugi, który chcemy w znaczeniu takim jakie osiąga stojąc PO = jeden przed, drugi po rzeczowniku.
Przykład : une nouvelle solution certaine - Najtrudniesza sytuacja
Ostatnia już sprawa, o której „zaawansowani” uczniowie wspominają, to zasada która mówi, że długość słów też ma znaczenie. Jeszcze bardziej wtajemniczeni mówią „nie stawia się długich przymiotników przed krótkim i rzeczownikami”. Ale tak sformułowana zasada mająca nam powiedzieć gdzie stawiać przymiotniki ma kilka słabych punktów:
- co to są „długie” i „krótkie” słowa?
- wśród przymiotników, które mogłyby znaleźć się z przodu, tylko jeden jest dłuższy niż 2 sylaby – différent; gdyby miało się to tyczyć tego właśnie słowa, to pewnie zasada by o tym wspominała.
- w przypadku przymiotników dwuznacznych nie można tak do końca bezkarnie ich przestawiać, ponieważ zmieni się sens zdania, albo przynajmniej jego wydźwięk.
W rzeczywistości zaobserwowano tendencję stylistyczną, do tego by przesuwać za rzeczownik zestaw (przynajmniej dwóch) przymiotników, gdy rzeczownik jest jednosylabowy:
Une femme jeune et belle.
Co ciekawe, może to nie działać to już gdy jeden z przymiotników jest stałą częścią utartego wyrażenia :
Une petite jeune fille.
W tym miejscu warto postawić kropkę i zaprzestać głębszego drążenia w temacie budowania epitetów, ponieważ dotykamy już sytuacji, w których można sypać ogromne ilości przykładów, ale nadal nie pomoże to sformułować jasnych skutecznych reguł. Posiadane przez mnie wydanie Grevisse omawia gdzie stawiać przymiotniki na przestrzeni 17 stron, przytaczając ogromne ilości cytatów, które właściwie głównie obrazują, że „istnieją pewne zasady gdzie stawiać przymiotniki, ale jeśli się bardzo chce, to można je złamać”. Stąd też wynika to, że temat ten relatywnie rzadko pojawia się w programach szkolnych czy też nawet w podręcznikach – ciężko jest później zrobić zadania sprawdzające wiedzę z zakresu języka, w który istnieją tak szerokie widełki dowolności. Prawdopodobnie najlepszym rozwiązaniem, by opanować tę dziedzinę jest metoda hybrydowa : korzystać z wyjaśnień przedstawionych w tym artykule, a resztę obserwować w praktyce, słuchając i czytając jak sami Francuzi instalują przymiotniki w swoich wypowiedziach.
Mam nadzieję, że artykuł był pomocny i zapraszam do czytania pozostałych moich materiałów przybliżających tajniki języka francuskiego. W razie potrzeby bardziej regularnej i ustrukturyzowanej pomocy, zapraszam na moje lekcje indywidualne.
