de du des

Pytanie numer 1 : ma być de du des czy de la?

Dylemat „de du des czy de la” jest prawdopodobnie najczęściej pojawiającą łamigłówką u uczących się języka francuskiego na poziomach od A1 do B1. Załatwmy to raz na zawsze.

Jak często wybór między de du des a de la w ogóle występuje i dlaczego?

Powiedzieć, że dość często, to jak stwierdzić, że Wieża Eiffla jest „dość często” odwiedzana przez turystów. Jest to w zasadzie chleb powszedni języka francuskiego. Około 1/4 czasowników wymaga przyimka „de” by podpiąć później dopełnienie, takie czy inne. Ponad połowa zestawów dwóch rzeczowników wymaga obecności „de” między nimi (szczęśliwy i dość łatwy do zapamiętania przypadek „kogo? czego? miedzy rzeczownikami). No i oczywiście do tego dokłada się cała masa sytuacji, w których używamy rodzajnika cząstkowego. Zdecydowanie dużo tego.

Gorzej już z tym de du des czy de la być nie mogło, co nie?

I tak, i nie. Uczyłem się języka polskiego dopiero jako nastolatek, i wiem jedno : odmiana przez przypadki to dużo większe zło niż jakiekolwiek szaleństwa gramatyki francuskiej. Serio. Po drugie zauważmy pewną rzecz : dylemat de du des czy de la też dotyczy tylko 4 pozycji, mógł być dwukrotnie bardziej skomplikowany. Jak to możliwe?

Słówko „de” może natrafić na rodzajnik. Kiedy natrafia na „la„, mamy „de la„. Gdy natrafi na „le„, robimy z tego od razu „du„. Gdy napotka „les„, od razu powstaje „des„. Przypadków napotkania rodzajnika nieokreślonego „un” czy „une” w ogóle mógłbym nie wspominać , bo wszyscy przechodzą do porządku dziennego nad tym, że wychodzi z tego „d’un” lub „d’une„.

A co będzie jak „de” napotka rodzajnik „des„?

No właśnie. Zestaw „de des” jest czymś w ogóle nie występującym w przyrodzie, chociaż nie ma żadnego logicznego powodu, by po przyimku „de” mogły występować wszystkie rodzajniki, z wyjątkiem „des„. A mimo tego takiej kombinacji nie spotkamy. Nie spotkamy po przyimku „de” również innych rodzajników cząstkowych (przy okazji : „des” jest zaliczane zarówno do kategorii rodzajników nieokreślonych jak i do cząstkowych). Takie zniknięcie rodzajnika cząstkowego dzieje się do za sprawą tzw. przyimków ściągniętych. Ze względów brzmieniowych i z chęci zwiększania jednoznaczności przekazu, usunięto z języka francuskiego występowanie po „de” rodzajników cząstkowych (du, de la, de l’, des).

Zdanie „potrzebuję wody” powinno teoretycznie wyglądać następująco :

J’ai besoin de de l’eau.

besoin de = potrzeba + (kogo? czego?)
de l’eau = woda (nieznana ilość, więc rodzajnik cząstkowy/partitif)

W rzeczywistości będzie tylko :

J’ai besoin d’eau.

Wszystko to wyjaśnia poniższa tabelka (moi uczniowie znają ją pod hasłem „kolorowa tabelka”), dostępna zresztą w innym wcześniejszym artykule :

Przyimki ściągnięte
Pełna lista przyimków ściągniętych

Widać tutaj, że do naszego dylematu mogły dojść jeszcze 4 dodatkowe opcje, które na szczęście wpadają po prostu w okienko „de„. Możemy powiedzieć w takiej sytuacji, że rodzajnik jest obecny, ale ani go nie widzimy, ani go nie słyszymy. Jest to odmienne od sytuacji, gdy rodzajnika nie ma wcale. Problem wyboru de du des lub de la mógł zdecydowanie być jeszcze bardziej zawiły.

Jak to? To może w ogóle nie być rodzajnika?

A owszem. Jest to temat, który kiedyś opisywałem w innym artykule o rodzajnikach, ale w skrócie można powiedzieć, że mamy nakaz niedawania rodzajnika, wtedy gdy nie jest on potrzebny do spełnienia misji dla której rodzajniki zostały w ogóle stworzone. Jaka to misja?

Rodzajniki nie służą do podawania rodzaju, tylko liczby (!)

Tak właśnie. Rodzajniki pewnie mogłyby w ogóle w języku francuskim nie istnieć, gdyby nie to, że w mowie przeważnie nie słychać, czy rzeczownik jest pojedynczy czy mnogi.

Je suis en relation amoureuse avec femme.
Je suis en relation amoureuse avec femmes.

Te 2 zdania brzmią identycznie mimo, że sytuacje w nich opisane są mocno odmienne. Różnice słychać dopiero gdy dodamy rodzajnik :

Je suis en relation amoureuse avec une femme.
Je suis en relation amoureuse avec des femmes.

Gramatyka języka francuskiego pozwala nam zastąpić rodzajnik różnymi określeniami, które są w stanie spełnić to samo zadanie, czyli muszą uzgadniać się co do liczby z rzeczownikiem, i w wersji mnogiej muszą brzmieć inaczej niż w wersji pojedynczej.

Je suis en relation amoureuse avec une femme.
Je suis en relation amoureuse avec trois femmes.

Je suis en relation amoureuse avec ta femme.
Je suis en relation amoureuse avec tes femmes.

Je suis en relation amoureuse avec cette femme.
Je suis en relation amoureuse avec ces femmes.

Natomiast gdy z konstrukcji zdania i tak można wydedukować czy dany rzeczownik jest pojedynczy czy mnogi, jesteśmy zmuszeni rodzajnika nie dawać :

Je suis Polonais.
Tu es ingénieur.
Il a différents problèmes avec le français.

(i nie, nie jest prawdą, że rodzajnika nie dajemy przed narodowością czy zawodem) :

Ingénieurs travaillent sur le problème. (Czy byłoby słychać, że chodzi o więcej niż jednego inżyniera?)
Des ingénieurs travaillent sur le problème. (WERSJA POPRAWNA)

OK, czy możemy w końcu rozwiązać problem czy ma być de du des czy de la?

Przepraszam za ten nieco przydługi wstęp, ale istotne było wyjaśnianie tego, że w języku francuskim czasem rodzajnika nie ma, a czasami tylko go nie widzimy ani nie słyszymy. W zdaniu może się to manifestować obecnością samego „de„, natomiast bardzo istotne jest to, by mieć świadomość, że do takiego efektu będą prowadzą 2 różne drogi.

  1. de + rodzajnik cząstkowy = de
  2. de + brak rodzajnika = de

Czyli jeszcze raz – „de” będziemy wybierać gdy drogą przekształceń z „kolorowej tabelki” powstanie przyimek ściągnięty „de„, lub gdy mamy „de” później żaden rodzajnik nie jest potrzebny.

Skoro już mamy załatwione „de”, w grze zostaje jeszcze du, de la, de l’, oraz des. Tu podobnie jak w przypadku „de”, każda z opcji może się pojawić z dwóch powodów :

  1. Przyimek „de” + rodzajnik określony
  2. Brak przyimka „de”, sam rodzajnik cząstkowy/partitif.

Cały dylemat „de du des czy de la” można zebrać w jednej tabelce

Tabelka taka będzie miała postać 2×2 : 2 sytuacje gdy jest, oraz 2 sytuacje, gdy jest któraś z pozostałych opcji :

de du des

A co z tym „omelette du fromage”? Jest to dość znany fragment kreskówki Dexter, i w rzeczywistości prawidłową formą jest „omelette au fromage”. Przy okazji osobom anglojęzyczny polecam podjęcie tego tematu omleta serowego przez tego gościa. No właśnie, omleta serowego, a nie omleta „z” sera, ani „z” serem :

Une omelette du fromage – omlet (w całości) z sera
Une omelette au fromage – omlet biorący swój specyficzny charakter z obecności w nim sera
Une omelette avec le fromage – omlet z (nie zmieniającym istoty potrawy) dodatkiem sera

Dlatego nie będzie poprawne wykorzystanie de du des ani de la. Podobnie będzie w innych daniach :

Un steak au poivre
Un coq au vin
Une tarte au citron
Des escargots au beurre persillé

ale

Des cuisses de grenouilles (de + des grenouilles) ponieważ udka są w całości z żab, ale nie ze wszystkich na świecie.

Mam nadzieję, że artykuł był pomocny i zapraszam do czytania pozostałych moich materiałów przybliżających tajniki języka francuskiego. W razie potrzeby bardziej regularnej i ustrukturyzowanej pomocy, zapraszam na moje lekcje indywidualne.